МАРХ

Старата Стопанска Банка во Гостивар / Просњаков

29.11.2025 • ХХ век / II половина

Објект: Стопанска Банка – Гостивар

Автор:  Никола Просњаков

Година на проект:  1973

Година на основен проект:  1974

Година на изведба :  1975

Локација:  ул. Браќа Гиноски, до Бегова Куќа, Гостивар

Изведувач: ГП „Маврово“

Фотографии: Различни извори

Насловна фотографија: Непознат автор

Извори:  Градски Архив , Гостивар; Регионален Архив , Тетово; Централен архив на Стопанска Банка, Скопје; Архив на Стопанска Банка, Гостивар; Бројни лични архиви

Автор на истражувањето: Синиша Павловски

Истражувањето на заборавената архитектура е секогаш предизвик. Особено кога станува збор за објекти кои со години се занемарувани, но и понатаму носат вредност и инспирација. За да можеме да гледаме напред и да планираме иднината, прво мора да разбереме каде сме биле и што сме наследиле од просторот околу нас.

Објектот на Стопанска банка во Гостивар повеќе не постои. Пристапот до информации е тежок, бидејќи институционалните архиви често се непотполни, а голем дел од документацијата на архитектот Никола Просњаков е изгубена. Архивите на банката нудат делумни материјали – градежен дневник, регистар на материјали и неколку основни податоци за проектот. Контактот со семејството на авторот откри дека многу од неговите проекти надвор од Скопје не се сочувани. Овој недостаток ја потенцира потребата од систематско собирање, дигитализација и заштита на архитектонското наследство.

Просњаков работел во ВТП, ТПМ и „Маврово“, а проектот за Стопанска банка го добил службено, без јавен конкурс. Објектот бил изграден со висока прецизност и карактеристична дисциплина на авторот. Горниот волумен „лебдел“ над подлогата на масивни армиранобетонски носачи, создавајќи впечатлив визуелен ефект, додека долниот дел бил повлечен, со јасно дефиниран влез и просторна хиерархија.

Во композицијата доминирала бруталистичката експресија – конструкцијата била откриена и искрена, материјалите јасно видливи, а формата директна и логична. Просторната организација била рационална, со чисти линии и силен акцент на пристапот, спојувајќи функционалност со визуелна експресивност. Овој објект се издвојувал во контекстот на архитектурата на Гостивар од тоа време, нудејќи јасен пример на модернистички брутализам.

Уништувањето на објектот значи губење на значаен дел од модернистичката архитектура на градот. Брутализмот, со својата искреност и директна комуникација преку форма и материјали, нуди архитектура што зборува сама за себе – без декорации, без маски, само логика и функција.

Иако дел од творештвото на Просњаков е изгубено, неговото наследство останува препознатливо. Херојските форми, дисциплинираниот пристап и експресивниот модернизам ја оставиле силната трага на бруталистичката архитектура во Македонија. Архивските документи, фотографии и сеќавања се единствениот прозорец кон архитектурата која повеќе не постои, и токму затоа ваквите објекти заслужуваат да се проучуваат, документираат и вреднуваат.

Во продолжение, кратка биографија на авторот Никола Просњаков со цел да се запознаеме со творештвото на овој не познат архитект.

Арх. Никола Просњаков (1933–2012)

Никола Просњаков бил архитект, со руско потекло, чија богата и разновидна кариера оставила значаен белег во македонската архитектура. Роден во 1933 година, тој припаѓа на генерацијата што го обликуваше повоениот архитектонски развој на земјата.

Дипломирал во 1960 година на Техничкиот факултет во Скопје, на отсек Архитектура. Кариерниот почеток го имал поврзано со градежното претпријатие „Бетон“ – Скопје, каде две години работел како стипендист и стекнал практично искуство во реализација на комплексни објекти. Во 1966 година ја добил својата овластувачка лиценца.

Во текот на својата кариера работел во повеќе значајни институции и компании. Една година бил вработен во Градскиот водовод – Скопје, по што следеле ангажмани во градежните претпријатија „Црвена ѕвезда“ и „Маврово“. Неговото професионално искуство го водело и надвор од земјата – една година работел во Сочи, Русија, на проектот за санаториум во Запољаре.

Покрај практичната работа, Просњаков бил активен и во образованието. Како професор во ГУЦ, Скопје придонесувал за развојот на младите стручни кадри, пренесувајќи им ги своите професионални знаења и стандарди.

До крајот на својот живот работел како независен архитект, со особен фокус на станбената архитектура, каде го изразувал својот долгогодишен професионален сензибилитет.