МАРХ

ХОТЕЛ „ЈАДРАН“ – „АРАПСКА КУЌА“, СКОПЈЕ / ИВАН АРТЕМУШКИН

22.01.2016 • ХХ век / I половина

Локација: Сквер „Јадран“, Скопје

Автор: Иван Артемушкин

Сопственици: фамилија Дикиџијан, Рустем Бег, Димитар Влахов, „Македонија Турист“

Година на изведба: 1936 – 1938

Извори: техничка документација од „Македонија Турист“; „АРХИТЕКТОНСКИТЕ СТИЛОВИ во македонската архитектура од крајот на 19век и периодот меѓу двете светски војни“ – Кокан Грчев, 2003 г.; „ГО САКАМ СКОПЈЕ“ – Данило Коцевски, 2000 г.; дел од фотографиите се превземени од македонските блогови.

Хотел „Јадран“ е сместен во централниот ринг на градот Скопје, опкружен со стаклените фасади на модерните деловни објекти од малиот плоштад кој и го носи неговото име – сквер Јадран. Но, многу години пред да биде хотел или воопшто да го добие името „Јадран“, овој објект бил познат како „Арапска куќа“

Оваа градба е завршена во 1938 год. како сопственост на браќата Дикиџијан кои биле трговци со ерменско потекло познати по производството на свилени шамии во Скопје. Градската легенда вели дека Агоп Дикиџијан ја гради оваа вила како подарок за својата невеста Агавни. Таа е дело на архитекот Иван Артемушкин – руски имигрант кој има техничко биро во Скопје и кон средината на 20-от век проектира голем број на станбени објекти. Повеќето негови проекти се со неоренесансни и неокласицистички елементи додека среќаваме само една ваква ориентална „Арапска куќа“.

Дел од творештвото на архитектот Иван Артемушкин

Основа на приземје и подрум

Основа на високо приземје

Основа на I и II кат

Основа на поткровје

Видливите фасади на оваа зграда се изведени во полихромна декоративна пластика. Впечатлива е играта меѓу светлите и темни геометриски форми и особено хоризонталните црвени ленти врз жолта основа. Прозорците се со ориентални прекршени лаци, а покрај скалишниот простор забележуваме повеќевисински прозорец со витражна декорација. На фронтот кон улицата објектот има богато декорирани балкони со карактеристични капители на столбовите, додека на оградите се забележуваат специфичните геометриски шари, често применувани во исламската архитектура. Наместо типичното решение со ќерамиди, тука имаме две кули и рамен кров обиколен со запчеста завршетница во форма на крести . Во задниот дел градбата има и раскошна бавча со кована ограда.

Изглед

Сиве овие карактеристики го сместуваат обејктот во таканаречениот псевдо маварски стил, кој се појавува во 19 век, надоврзувајќи се на арапско – маварската архитектура од Северна Африка и Шпанија. На Балканот најпрвин го воведува австро – унгарската власт на териториите на Босна и Херцеговина. Тие сакаат да создадат нов национален архитектонски стил кој нема да содржи асоцијации ниту кон претходното османлиско владеење ниту пак кон околните словенски влијанија, а сепак ќе се поврзе со претежно муслиманското локално население. Резултат ќе бидат хибридни решенија на позајмени елементи од друга далечна исламска архитектура (арапско – маварската) и класични европски елементи, создавајќи еден нереален спој кој, покрај сите критики, станува специфичен белег на тој период, а со тоа и вредно архитектонско наследство за Босна и Херцеговина. Слични вакви примери потоа се појавуваат во Хрватска, па дури и во Битола, притоа во сите нив се содржани истите главни карактеристики како и на нашата „Арапска куќа“.

Но, влегувајќи низ акцентираниот портал во објектот и отргнувајќи се при тоа од впечатокот на неговите декорирани фасади, во внатрешноста не дочекува целосно поинаков, па дури и веќе познат амбиент. Тука, обејктот веќе сосема се дистанцира од ориенталноста на маварските вили, па наместо внатрешните дворови и тремови опкружени сме со обична функционалисткичка куќа, иста како сите други скопски палати од тој период. Сепак, сево ова е изведено раскошно, со големи простории, разобојни мермери, убави и скапи фигурини и скулптури поставени наоколу. Како посебен детаљ се издвојува уште еден подарок од Агоп посветен на својата невеста, резбата на вратите од интимните простории каде што го забележуваме и ликот на неговата сакана Агавни.

Сместувајќи ја „Арапска куќа“ во времето од кое доаѓа, добиваме поинакво толкување на нејзиниот стил. Кон крајот на 19-от и првата половина на 20-от век во Македонија се појавува веќе задоцнетиот историцизам кој го следи европскиот тренд на еклектични композиции, комбинации од елементи на предходни историски стилови со цел да се создаде некаков, долго очекуван, „нов стил“. Но, додека во многу од примерите од овој период, па и псевдо маварските од Босна и Битола, забележуваме некоја реинтерпретација или стилизација на позајмени елементите, во случајот на „Арапска куќа“ станува збор за шаблонско прецртување на карактеристиките на стилот. Следејќи ја и останатата работата на архитектот Артемушкин ја забележуваме единственоста на овој стил што ни укажува дека ова е еден експеримент кој не содржи ништо повеќе од цитирање и неоргинално копирање на карактеристиките на веќе видениот псевдо маварски стил. А тоа најмногу го забележуваме во задржувањето на истите пропорции, симетријата, градацијата на декоративноста по висина на фасадата, правоаголната структура на балконите и ориенталните орнаменти. Самиот факт што специфичните фасади не одат околу целиот обејктот, туку се реализирани само на видливите фронтови, уште толку укажува дека нивна цел е да бидат екстравагандна маска на еден прилично функционален и помалку модернистички обејкт.

Псевдо маварски стил – „Vijećnica“ Сарајево, 1894 г., сега „Национална и Универзитетска

Без разлика на ова, вреди да се навратиме на почетокот на приказната, односно самата цел на оваа куќа. Всушност таа не е ни градена како некакво архитектонско ремек дело, туку како подарок наменет да фасцинира една млада девојка. Како предмет кој ќе го претстави богатството на трговците Дикиџијан, ќе отскокнува од околното традиционално ткиво на градот притоа носејќи некаква љубопитна ориентална мистериозност. Имајќи го ова на ум мора да забележиме дека објектот навистина ја постигна оваа цел.

Крајот на оваа љубовна приказна и не е толку среќен. Агоп умира а неговата „Арапска куќа“ се конфискува поради тоа што тој нема потомци. Агавни заминува за Марсеј и никогаш не се враќа повторно во Скопје. Куќата пак после сево ова доживува и други приказни. Наредните години ќе биде во сопственост на Рустем Бег и неговата жена Рустикана Натали, а потоа одреден период во неа ќе живее и Димитар Влахов, за на крај во 60-те, да премине во рацете на „Макеоднија Турист“ добивајќи со тоа нова намена и ново име – хотел „Јадран“.

Додека денес неговата околина е сосема преобразена во модерен плоштад, хотел „Јадран“ и натаму остана истиот. Целосно ја задржа дури и истата улога како на почетокот – да отскокнува од се околу него и да ни го привлекува вниманието со својата декорација и уникатност. Без разлика на неоригиналноста на композицијата, објектот е верен доказ за присуството во архитектурата на нашето поднебје на историцизмот, и тоа во една многу специфична ориентална форма. А со сево ова тој заслужено го добива статусот на објект од културното наследство на градот Скопје.

Но сепак, вредноста на градбите не се состои само во нивната архитектоничност туку и во приказната што ја раскажуваат. Во случајот на хотел „Јадран“, имаме токму еден таков пример – зграда проткаена со своја мала романтична сторија, која оживува во фантазијата на секој минувач, подготвен да верува во истата макар и била само легенда, само за да ја оправда посебноста на овој објект.

Фотографии од денешна состојба: Мартин Ивановски

Материјалот го приложи и обработи: Ноеми Чаусидис